Op een mooie avond in september 2002 kreeg ik bezoek van mijn beste vriend Walter Niville. Hij is net zoals ik in brugpensioen en, zoals de meeste, steeds tijd te kort. Walter is van beroep plaatslager en heeft gans zijn carrière in de carrosserie gewerkt. Zijn hobby is kort omschreven: “Verzamelaar in alles wat oud is”, en hij gaat dan ook regelmatig oude spullen ophalen.

Deze keer kwam hij fier als een gieter zijn jongste aanwinst laten aanschouwen, én met de vraag:

Marc, kan jij deze oude, houten kast een beetje oplappen? Was het ene van ijzer dan kon ik het zelf, maar dit zie ik niet zitten!

Het meubel

Uit de auto kwam er een zeer oude gesloopte kast tevoorschijn, volledig uit elkaar en samengebonden met carrosserie kleefband. Het meubel zat vol met houtworm, het onderstel in stukken met weggerotte pootjes en daarbovenop hing het fineerwerk rondom los. Kortom, ‘t meubel is goed voor het containerpark. Toen diende ik toch wel even te slikken, (foto 1 en 2).

Dit gesloopte meubel had tientallen jaren in een vochtige loods gestaan, en de tand destijds heeft hier vrije hand gehad.

Bij nader toezien bleek het om een PHILIPS radiomeubel te gaan, en wonder boven wonder het Philips luidspreker embleem + doekje was origineel en nog in betrekkelijk goede staat. Verder had de sloper zich de moeite niet getroost om achteraan het origineel Philips identificatieplaatje,“Type 2811” te verwijderen.

Walters bedoeling was, eens het meubel weer een beetje in elkaar gelijmd, zou hij er wel een oud radiochassis + ouderwetse platendraaier in plaatsen. Deze spullen heeft hij liggen bij de vleet, en zo krijgen er terug twee een origineel plaatsje! Nu, wat rotte stukken vervangen en het meubel terug een beetje samenvoegen is zeker geen grote opgave, dus dit zie ik wel zitten. Maar het zal een oude vermolmde kast blijven!

Bij een frisse pint werd T.A.Staleman Radio-Vademecum + andere bronnen erbij gehaald, en het bleek om een radio-grammofoonmeubel te gaan bouwjaar 1930, met volgende specificaties:

• Voeding: 105 – 253 V. wisselspanning
• Ontvanger: 2511
• Principe: Rechtuit
• Golfbereik: MG – LG
• Buizen: HF, 2x E442 – Det. E415 of E424N – Eindlbuis E443N – Gelijkrichter 1561
• Luidspreker: Type 2063, met bijhorende gelijkrichter 506

Walter heeft veel oude radiochassis liggen, maar dit is er zeker niet bij. Goed, dit waren zorgen voor later, ’t meubel terug in elkaar zetten, voor de rest zullen we wel zien!

Ik had al een plannetje klaar in mijn hoofd, eerst alle losse houten onderdelen identificeren en controle: op te lappen / te kuisen, of nieuw onderdeel maken. Dagelijks een stuk herlijmen en/of vernieuwen.

Nu dien je te weten dat Philips meubels uit de jaren dertig gebouwd werden met degelijk materiaal. De kast bestaat uit multiplex blokplaat met als afwerking op het voorfront noten wortelfineer van zeker 0,8 mm dik! Het gaat hier werkelijk om een luxemeubel, welke hedendaags qua prijs/kwaliteit niet meer haalbaar is in de kleinmeubelbrance.

Stuk voor stuk wordt nu onder handen genomen, de door het vocht losgekomen gekleefde delen met beenderlijm opgekuist, daarna verzadigt met Xyalmon wormbestrijder en na drogen terug herlijmt.

Het massief notelaren onderstel wordt terug in elkaar gezet en voorzien van vier nieuwe pootjes.

Zelfs het Philips multiplex luidsprekerembleem viel in drie stukken uit elkaar, en de hier ontbrekende stukjes dienden met zorg nagemaakt en daarna terug tot een geheel herlijmt (foto 3, 4, 5 en 6).

Tijdens de herstelwerken viel het mij al vlug op dat er met deze kast achteraf was geknoeid. Ik beschikte over houten stukken welke bijgekleurd, en niet in overeenstemming zijn met de originele binnenkleur. Overigens waren deze stukken niet volgens de regels der kunst in het meubel aangebracht! De vraag “hoe was de oorspronkelijke uitvoering binnenin het meubel”, werd met de dag erger? Waar kan ik aan een foto halen van dit meubel met geopend deksel, waarop de draaitafel zichtbaar is?

Van de nood een deugt maken surfte ik regelmatig op het web en, bij een van deze pogingen was het bingo! Op een Duitstalige site vond ik uiteindelijk antwoord.

De oorspronkelijke draaitafel bevindt zich 40 mm lager, onder het geopende deksel. Een en ander werd nu volkomen duidelijk, Walters zijn 2811-meubel is in de loop der jaren voorzien van een moderne platendraaier. En diende 140 mm dieper in het meubel aangebracht, om deze hierin onder te brengen. De vernieuwde houten constructie van 140 mm diep, diende dus terug verwijderd, om nu de draaitafel in oorspronkelijke staat terug te brengen

Hiervoor diende ik nieuw te maken: een fineer notelaren draaitafelplank,waarin later de draaitafel met de bedieningsknoppen radio / pick-up dienen opgebouwd, met daarnaast een dubbel opbergvak voor 78 toerenplaten. (foto 7 foute restauratie, foto 8 correcte).

Vanaf nu ging alles in een stroomversnelling, alle gegevens over meubel en toestel zijn nu gekend, en het meubel naderde op gebied van houtbewerking zijn afwerking. Walter had ondertussen het beslag van dit meubel teruggevonden. En eens het meubel volledig, nam hij het mee naar de spuitafdeling carrosserie om daar te voorzien van een drietal vernislagen (foto 9).

Nu de kast in de oorspronkelijke staat herstelt, en terug de naam Philipsradiomeubel waardig, is het zonde om daar nu geen origineel binnenwerk in te plaatsen. Maar hoe en waar zou ik dat bekomen?

De radio

Op een VLHR-ruilbeurs, was het geluk aan onze kant. Na wat her en der navragen en ons probleem uiteen te zetten, weet Karel Verstringe ons dergelijk radio chassis ter hand te doen. Hij had nog een zelfbouwmeubel staan met daarin een Philips type 2591.

Dit type radio is identiek aan 2511, alleen bevindt er zich hier nog een extra zwaar frame onder het chassis, welke toelaat dit toestel in zelfgebouwde meubels te monteren.(Foto 11 en 12).

De deal was vlug geklonken en we gingen het toestel in de kortste keren bij Karel, in zijn S.B.R. radiomuseum te Eernegem afhalen.

Ondertussen had ik ook contacten gelegd met onze Nederlandse collega van NVHR, Michiel Van der Smeede, (foto 10) wie ons een originele kabelboom van deze radio ging bezorgen. Dit gebeurde via een ruilbeurs in Doorn en werd door Johan Cateau, voor ons meegebracht naar België.

Kopijen van de Philips SERVICE-DOCUMENTATIE over de 2511, de 2811 en luidspreker 2063, werden eveneens bij de NVHR aangevraagd. Gelukkig dat ik al deze documenten in handen kreeg, zonder, zou het mij onmogelijk geweest zijn om alles terug in de originele staat te restaureren.

Om nu dit chassis in te bouwen diende ik in eerste instantie verscheidene bouwtekeningen te maken op ware grootte van het meubel. Dit om de bediening van de radio over te brengen naar boven naast de draaitafel, bij type 2591 bevinden deze zich op het chassis. Vervolgens werd het overbrenging- systeem van de 4 standen schakelaar UIT/LG/MG/PU, draadgewonden potentiometer volume, schakelaar luidsprekerfilter en de afstemschaal van het chassis verwijderd. Deze dienen later naast de draaitafel gemonteerd.

De volgende stap was de radio weer aan de praat te krijgen, een degelijke eindlamp, detector en dito gelijkrichter waren vlug gevonden, maar twee E 442 ‘s dat was andere kaas. In het toestel staken twee E 446 ’s, welke nog in uitstekende staat verkeerden, en ik besloot om met deze buisbezetting het toestel aan de praat te krijgen. Maar vooraleer het zover was werd elk onderdeel nagezien en uitgemeten en eventueel vervangen. Eerst nam ik het voedingsgedeelte met de eindlamp onder handen, en hier zoals gebruikelijk werd gans het condensatorblok vernieuwd. Daarna kwam het RF met de detector aan de beurt, maar dit was andere kaas. Eerst en vooral viel het mij op dat men aan de trimmers en de buitenste beweegbare platen van de driedelige afstemcondensator had gerommeld. Om een lang verhaal kort te maken de gelijkloop tussen de drie condensatoren liep niet in de pas. Ik heb dan maar een 180° afstemmal gemaakt, en deze vastgemaakt op de gemeenschappelijke as. Vervolgens elke sectie per 10° de capaciteit opgemeten en waar nodig bijgeregeld. Min. Capaciteit via de trimmers, max. Capaciteit via verbuigen buitenste variabele platen.

Met veel geduld kreeg ik de gelijkloop terug in orde, de maximum afwijking bedroeg uiteindelijk nog 19 Picofarad.

Gans het chassis werd terug in elkaar gezet, en alle nodige onderdelen aangekoppeld, waarna het testen kon beginnen. (Foto 13)

Maar zoals ik vermoede liep het allesbehalve van een leien dakje. Bij sterke zenders begon het toestel te genereren, de twee E446’s deden meer dan gevraagd! Na wat experimenteren met de instelspanningen van beide buizen kreeg ik het toestel onder controle. De originele afscherming over de lampen van het RF was zoek, en uiteraard ook te laag voor de twee E446’s in onder te brengen, dus diende ik een nieuw te maken. Eens het toestel terug volledig gemonteerd werd het opzij geplaatst om later in te bouwen.

Afstemmechanisme

Bij type 2591 bevindt dit mechanisme zich op het chassis en bestaat enkel uit een asje met draaiknop welke rechtstreeks de afstemschaal bediend. Nu bevindt deze bediening zich 450 mm hoger in het meubel, en via een riem en twee riemschijven 1 op 1, kan de radio afgestemd worden. Aangezien ik enkel over het origineel asje en de afstemschaal beschikte, diende ik een volledig afstemsysteem met schaalverlichting na te bouwen. Of anders uitgedrukt, dagen knutselwerk en een hele opdracht om een degelijk stabiel mechanisme in elkaar te zetten (foto 14 en 15).

Ook dit onderdeel werd na grondig uittesten opzij geplaatst voor latere montage.

Keuzeschakelaar

Volgende opdracht was het ombouwen van het bedieningssysteem, toestel: UIT / AAN / LG / MG / PU Ook dit was geen sinecure, hier was enkel het origineel hendeltje en drukveer nog bruikbaar. De bediening staat ook hier 450 mm hoger dan de schakelaar in het chassis. Dus eerst een tekening maken op ware grootte, en de overbrenging met behulp van een stang uitvoeren zodat iedere stand van het hendeltje in overeenstemming komt met de schakelaar in het toestel.

Luidspreker

De 2811 bezit een Elektrodynamische luidspreker, type 2063. Deze luidspreker bevat een eigen voeding met gelijkrichtlamp 506 K voor de exitatie. Het in te bouwen toestel was bij aankoop echter voorzien van een Permanent dynamische luidspreker, type 2181, (zie foto 13) en kon dus om rededen van originaliteit niet ingebouwd worden. De zoektocht naar een 2063 luidspreker leverde niks op, het enige alternatief was dan er maar eentje nabouwen. Ook dit is vlugger uitgesproken dan gedaan! De keuze viel uiteindelijk op een zware Elektrodynamische luidspreker van SBR, waarvan de LS diameter gelijk is aan de 2063. Over de elektromagneet werd nu een nieuwe cilinder met twee steunplaten in verzinkt plaatstaal aangebracht. Hierin kon dan de gelijkrichtlamp met bijhorend afvlakfilter ondergebracht worden. Aan de buitenzijde werd de voedingstransformator, net zoals op het origineel aangebracht. De bedrading en de schroefaansluitingen werden eveneens met origineel materiaal uitgevoerd. Het eindresultaat was verbluffend, je dient al een kenner te zijn om de verschillen op te merken, (zie foto 16 en 17).

Draaitafel

Begin de jaren 30 bouwde Philips zelf nog geen platendraaiers en werkte samen met de firma GARRAD. Vermoedelijk was er oorspronkelijk een Garrad ingebouwd. Maar deze toestellen zijn praktisch onvindbaar. Evenals een originele Philips toonafnemer. Dus zit er niets beters op dan in Walter zijn verzameling op zoek te gaan achter een draaitafel uit deze periode. Na wat zoeken viel de keuze op een Amerikaans type van het merk ASTATIC

De draaitafel was opgeroest, maar de motor en de toonafnemer waren wel te reviseren (foto 18).

In eerste instantie werd de motor volledig uit elkaar genomen en opgekuist, daarna werd deze voorzien van een nieuwe conische as waarop een mooie oude draaitafel paste. Vervolgens werd de mechanische snelheidsregelaar aangepast, waardoor de bediening in overeenstemming kwam met het oorspronkelijke systeem. Kwestie dat de bedieningsknoppen terug op de juiste plaats staan.

De toonafnemer werd eveneens tot het laatste schroefje uit elkaar genomen, de verchroomde onderdelen opgekuist met staalwol, waarna deze er als nieuw uitzagen. Niet te geloven dat dit chroom na 70 jaar nog steeds niet aangetast is! De onderdelen uit aluminium werden professioneel door Walter onder handen genomen, en toen de toonarm terug gemonteerd was, zag deze eruit als nagelnieuw (foto 19).

De motor en toonafnemer werden vervolgens op een testtafel gemonteerd, en zoals het hoort met een afzonderlijke volume potentiometer aangesloten op de radio. (In de stand P.U. kan men geen audiofrequent regelen via deze radio, aangezien dit in het HF gebeurd). Maar hier hadden wij zonder de waard gerekend! Een nieuwe naald in de toonafnemer, een 78 toerenplaat uit de dertiger jaren op de draaitafel, en motor aan.... Mechanisch werkte alles perfect, maar de luidspreker deed het zéér zwakjes. Na wat experimenteren en uitgangsspanningen meten, werd het mij al spoedig duidelijk. De P.U.-cel van het kristaltype gaf geen signaal meer af, ten einde raad werd de cel opengemaakt. En jawel de boosdoener was vlug gevonden, het seignette-zout element dat de mechanische trilling omzet in een analoog elektrisch signaal was door de ouderdom verpulverd. Wat nu gezongen? Via het Nederlandse Forum over oude radio werd vlug een oplossing gevonden. Een Nederlands clublid van de NVHR heeft nog zo originele vervang onderdelen te koop. Wel een heel huzarenstukje om dit kleine ding te vervangen, eveneens alle rubbertjes in de cel diende ik te vervangen door soepel rubber. De aanhouder wint, en ja bij de volgende test deed de pick-up zijn werk zoals het hoorde, nu kon ik naar hartelust oude 78 toeren platen draaien (foto 20). Maar toen kwam de koude douche, de volledige lengte van de toonafnemer was ongeveer 60 mm langer dan de destijds gebruikte Philips type 4040. Onmogelijk om deze arm in de beperkte ruimte onder de juiste hoek in te bouwen. Er zat niks anders op dan de toonafnemer te vervangen door een kleiner type!! Dus terug in Walters verzameling op zoek naar een geschikte toonafnemer. Ditmaal werd er gekozen voor een donkerbruine met de juiste lengte maar van het elektromagnetisch type. Deze arm was bovendien uitgerust met een start/stop schakelaar. Dit was dus aardig meegenomen, bij de voorgaande diende ik er een na te bouwen!

Ook deze werd volledig uit elkaar gehaald en hersteld. De rubberblokjes welke het spoeltje en anker soepel tussen de poolschoenen van de permanente magneet dienen te houden, waren door de ouderdom hard geworden. Dus terug, geduldig, juiste soepele rubbertjes maken en alles terug monteren. Eens de toonafnemer in orde bevonden, diende deze ook de nodige testen te ondergaan. Nadeel van dit type pick-up is dat de opgewekte spanning afhankelijk is van de frequentie, en bovendien ligt de gemiddelde opgewekte spanning een stuk lager dan met de kristal pick-up. Het gevolg hiervan is dat de afgeleverde geluidsterkte door de radio dan ook een stuk lager ligt. Om dit euvel te verhelpen werd de P.U.-volume potentiometer ingebouwd in een metalen doosje, en werd hierin een kleine universele mono voorversterker van VELLEMAN (afmetingen printplaat 30 x 44 mm) samen met een kleine voeding in onder gebracht. Eens dit kleine metalen doosje dicht, was er niets meer zichtbaar van deze manipulatie, maar de pick-up installatie deed het stukken beter!

Uiteindelijk kon ik dus ook dit hoofdstuk afsluiten en de pick-up installatie opzij plaatsen voor later, bij de definitieve montage in het meubel (foto 21).

Stroboscooplamp en bedieningsknoppen

Vooraan in het midden van de draaitafel bevindt er zicht een gechromeerde cilinder hoogte 70 mm, diameter +/- 40mm. Aan de hand de Philips doc., op het bedradingschema kon ik uitmaken dat deze cilinder een grammofoon verlichtingslampje bevat, type 4108 en zo de grammofoon verlicht en verder voorkomt dat er licht uitgestraald wordt in de richting van de bedienaar. Ook dit stuk was zoek en diende dus nagebouwd. Om de juiste materialen te bekomen, diende ik een bezoek te brengen aan een winkel met sanitair materiaal. Hier kon ik het juiste chroombuisje op de kop tikken, en na wat knutselwerk de cilinder bewerken en bovenaan dichtmaken met een chroomplaatje. En binnenin werd er een lamphouder geplaatst. Hoe meer onderdelen in nu al had nagemaakt of gemanipuleerd, hoe vindingrijker ik werd om een bepaald probleem aan te pakken. Ook vele info kon ik halen uit de Philips radiocursus “VAN HET ELECTRON TOT DE SUPER”. Les 36 handelt hierin over de “grammofoonplaat” Daarin staat ook een paragraaf over het gebruik van de 78-toerental regeling. Via deze bron kwam ik erachter dat er een tweede functie schuilde achter de grammofoon verlichting. Als deze verlichtingslamp gevoed wordt met een 50 Hz wisselspanning doet de lamp eveneens dienst als stroboscoop! Philips bezat hiervoor een “stroboscopische schijf” welke men op de draaitafel plaatst. Met de mechanische rem van de motor in te stellen, kan men de draaitafel perfect aan 78 omwentelingen per min. afregelen.

Nu restte mij alleen nog het namaken van twee speciale zwarte bedieningsknoppen, welke dienst doen als:

1. Afstemming radio
2. Volume radio
3. Volume pick-up

Walter had gelukkig in zijn verzameling radioknoppen, wonder boven wonder één nagelnieuwe dergelijke knop in voorraad. Met de metaaldraaibank werden dan maar twéé replica knoppen uit een stuk zwarte ebonietstaaf nagemaakt. Terug een langdurig geduldig werkje. Maar het resultaat mag gezien zijn, zonder deze knoppen aan een grondig onderzoek te onderwerpen, kan je er de originele niet uithalen, Dus ook hier telt het spreekwoord “geduld wordt beloond”! De twee kleine bedieningsknopen voor snelheidsregeling pick-up en omschakelaar luidsprekerfilter diende ik eveneens na te maken. Eveneens alle kadranplaatjes onder elke radioknop en schakelaar werden naar origine nagemaakt. In een eerste fase werden alle metalen plaatjes op volle grootte nagemaakt en daarna uitgeëtst.

Definitieve montage

In eerste instantie werd aan de kabelboom, welke uit drie delen bestaat, elke aansluiting aan de hand van de service documentatie geïdentificeerd, en voorzien van het juiste aansluitnummer. Vervolgens werd de bovenplaat, terug uit het meubel genomen. Met de bovenfrees werden nu alle openingen en gaten voor het plaatsen van de draaitafel, toonafnemer, potentiometers en schakelaars op de exacte plaats uitgefreesd. Voorafgaande, had ik, bij elk onderdeel dat afgewerkt was, een kartonnen boor en of freesmal gemaakt. Dit bezorgde mij nu geen meetwerk meer, want nu één gat foutief aanbrengen, en ik kon tot de constructie overgaan van een nieuwe bovenplaat, fineren en vernissen. Vervolgens werden alle onderdelen welke onderaan de bovenplaat dienden aangebracht, definitief vastgemaakt. Pas daarna werd deze met alle onderdelen terug in het meubel geplaatst en van binnenuit geborgd. Volgende stap was het definitief plaatsen van de radio, hiervoor beschikt men (zoals al beschreven) over een zwaar metalen frame waarop de radio gemonteerd is. Ook hier diende ik den inbouw van de radio tot op de mm juist te monteren, dit volgens mijn oorspronkelijke bouwtekeningen op ware grootte. Dit in verband met de afstemming en golflengte schakelaar, welke zich in het chassis bevindt, en de bediening 450 mm hoger naast de draaitafel. Eens dit afgewerkt volgens tekening, werd den elektrische draadboom aangebracht en alle aansluitingen uitgevoerd. Een bijkomend draadbundeltje voor de voeding van de mono spanning voorversterker pick-up, werd zo onopvallend mogelijk uitgevoerd. Ook voor de audio aansluiting van de pick-up naar radio ingang diende ik een alternatief te zoeken. Oorspronkelijk was deze uitgevoerd door een kabel met loden afscherming, maar zo een stuk draad kon ik niet onmiddellijk op de kop tikken. Hier werd gekozen voor een oude kabel met metaalvlechtwerk als afscherming. Naarmate het geheel nu zijn eindfase bereikte, kwam er een sterk warm gevoel van voldoening naar boven, vooral toen ik terugblikte, naar die oude vermolmde kast (foto 22 en 23).

Het aanbrengen van de aandrijfkabel tussen het afstemgedeelte en trommel op de afstemcondensatoren in het chassis, liep ook allesbehalve van een leien dakje! Het grote probleem hierbij is dat één kant van deze kabel, dwars door het boord waarop de luidspreker en nog van alles gemonteerd is, heen moet. Na een paar uurtjes gesukkel was deze klus dan ook tot een goed einde gebracht! Restte nog, de schakelstang naar de omschakelaar, deze diende enkel nog op lengte gemaakt en voorzien van twee bevestigingsgaten. Ook hier plukte ik nu de vruchten van het vele tekenwerk op volle grootte, na montage van de schakelstang werkten de vier omschakelstanden perfect.

Nu kon ik niet meer wachten, ik wilde de eerste geluiden uit het geheel ten horen brengen! Stekker in het stopcontact, antenne aangesloten en omschakelaar in de stand MG… Maar het toestel bleef stom! Na een en ander nagekeken viel mijn euro, de achterwand was nog niet aanwezig, dus de veiligheidsschakelaar deed wat hij diende te doen! Met banaanstekkers en twee eindjes draad werd de schakelaar overbrugd, en jawel nu kwam er terug leven in de brouwerij. Zowel de radio als de pick-up werkt uitstekend, wel een hele gewenning bij het aanhoren van die ouderwetse grammofoonplaten. Nu pas kwam het geluid van de radio ten volle tot zijn recht in dit zware meubel, ook het geluidsfilter werkte perfect!

Ten slotte wordt nu het deksel en de achterwand aangebracht en kon Walter zijn toestel komen afhalen. Met een beetje weemoed maar met heel véél ervaring rijker nam ik afscheid van de herboren 2811. (foto 24 en 25).

Nabeschouwing

In 1930 bracht Philips met de 2811 een luxetoestel op de markt, toen kleefde er een prijskaartje op van 795 Nederlandse fl. In Frankrijk werd dit toestel te koop aangeboden voor de prijs van 11000 oude Franse Fr. In denk dat dit het duurste toestel is welke Philips in de dertigerjaren uitbracht.

Het totale gewicht is rond de 80 kg, dus zeker geen meubel om regelmatig te verplaatsen.

De bovenplaat waarop de draaitafel van Walters toestel gemonteerd is, is zo uitgevoerd dat deze te allen tijde kan vervangen worden. Dit ingeval de originele ontbrekende onderdelen nog bovenwater komen.

Wordt nog gezocht:

• Een originele Garrad draaitafel uit 1930, type onbekend
• Een originele Philips toonafnemer type 4040 of 4045
• Een originele Philips start/stop met rem, voor de draaitafel
• Een originele Philips dekselpomp, voor openhouden van het deksel