’t Is jaarlijks een weerkerende traditie, op de plaatselijke grote kermis is er een rommelmarkt waar ik steeds een bezoek aan breng. Niet dat er veel te rapen valt op gebied van oude radio’s maar je weet nooit hoe een koe en haas vangt!
Augustus 2013 was ik dus weer van de partij, niet veel wat mijn aandacht trok alhoewel... bijna aan het einde van de marktstraat gekomen zie ik een standhouder staan met oude radio’s uit de jaren 50. Niet veel zaaks voor mij, voor naoorlogse producten heb ik weinig interesse. Wat echter wel mijn aandacht trok was, zo dacht ik, een klein cigarbox radiootje uit de jaren 30. Typisch Amerikaans, linker bedieningsknop vooraan ontbrak en opvallend klein. Zoals een ervaren rommelmarktklant toonde ik weinig interesse en vroeg langs mijn neus weg naar de verkoopprijs. 5 € mijnheer! Dacht eerst om nog wat af te dingen voor het ontbrekenden knopje, maar ging toch dan toch maar akkoord. Door de koelgleuven in de houten achterwand heen kon in twee Amerikaanse buizen onderscheiden en hierdoor was de deal vlug geklonken.
Later toen ik het kastje thuis nader bekeek, vond ik geen antenne en aarding bus achteraan, wel 3 schroefklemmen gemerkt met R - W – B. Na het verwijderen van de achterwand trof ik 2 buizen aan, nl: 25A7 en een 6C6. Aan de middelste buisvoet was er gerommeld, zoals later zou blijken ontbrak de ballastbuis en was vervangen door een draadgewonden weerstand. Verder zag ik nergens een variabele condensator, vreemd....
Na onderaan 3 schroeven en de resterende bedieningsknop vooraan te verwijderen, kon ik het chassis met luidspreker incluis uitkassen. Het chassis was volledig dicht en nergens een identificatieplaatje te vinden.
Dan maar de bodemplaat van het chassis verwijderd op zoek naar de afstem- condensator. Toen kwam de aap uit de mouw, geen varco en gans het chassis zat volgepropt met voornamelijk grote elektrolytische condensatoren en andere radiocomponenten, dus geen radio maar een doodgewoon LF-grammofoon versterkertje, was mijn tweede gedacht.... Verder bleek de linkse bediening een slecht werkende omschakelaar en rechts een potentiometer met aan/uit schakelaar te zijn. Wat is hier nog mee aan te vangen? Alle componenten bleken in een grijs verleden al eens vervangen en de elco's waren terug aan vervanging toe. Verder was er serieus in gerommeld met Europese onderdelen. De bedrading rond de omschakelaar was niet volledig aangesloten, kortom mijn 5€ ging de mist in!
De oorspronkelijke componenten en bedrading
Ach ja, al was het een AM cigarbox radio, het maakt niet veel verschil uit. Elke liefhebber van de historische radio weet dat het einde van de AM-uitzendingen in zicht is en dat het gedaan is met te luisteren met onze oude toestellen. Tenzij men een AM-modulator gebruikt of naar een andere oplossing zoekt. Met een AM-modulator moet met teruggrijpen naar FM signalen en deze omzetten naar AM en verder kan men dan kiezen op welke AM frequentie deze te ontvangen zijn op onze oude radio’s.
Eduard Hontele heeft dit eveneens zien aankomen en is de digitale weg ingeslagen om onze oude radio's een tweede leven te geven via een FM-tuner. Eduard bouwde een klein digitaal tunertje op een dubbelzijdig printje met de afmetingen 21 X 15 mm. Het werkt op 5 Volt DC en voor de afstemming wordt één sectie van de dubbele afstemcondensator gebruikt welke in alle supers aanwezig is. De uitgang van deze tuner is een LF-signaal dat eventueel versterkt, aangesloten wordt op de potentiometer volumeregeling.
Het TEA5767 ic, 6 x 6 mm op het dubbelzijdig printplaatje
De microcontroller voor aansturen TEA5767, op andere zijde printplaatje
Voor de volledige beschrijving werking FM tuner zie: “De Marconist nr. 63”
Als voeding takt men gewoon af op de 6,3 Vac, in de meeste toestellen aanwezig. Via een diode en de spanningsregelaar 78L05 bekomt men de + 5 Vcc, spanning waarop de FM tuner werkt.
De FM tuner met LF versterker, kalibratie en afstemming
Daar ik in 2013 reeds ervaring opgedaan had met de inbouw van z'n tunertje in een Philips BX 690 A en welke perfect werkte, zag ik plots het licht door al die versleten componenten van de LF-versterker. Ik maak er een FM-radiootje van, en daar ik een heilige schrik heb van alle toestellen welke niet gescheiden zijn van het net zou ik een externe voeding gebruiken met transformator waarop al de nodige spanningen voorradig zijn. De ruimte in het kastje was toch veel te klein om alles is onder te brengen, H 180 mm X B 150 mm X D 120 mm.
Contact opgenomen met Eduard en nog z’n tunertje besteld, en vol goede moed begon ik onderdeel per onderdeel uit het chassis te verwijderen en tekende het originele schema op, je weet nooit waar het goed voor is. Op de 3 buisvoeten na ging alles eruit en bovenkant chassis bleef enkel LS en uitgang- transformator staan. Ik stelde mij wel vragen bij de versleten omschakelaar, deze had steeds de neiging tegen de klok in terug te keren telkens ik deze naar rechts draaide, eveneens waren hier aansluitdraden doorgeknipt. Eens alles er uit was ging ik op zoek achter een gepaste variabele condensator met een vertraging 3:1. Verder een degelijke potentiometer met schakelaar en terwijl ik toch bezig was met zoeken een potentiometer voor de hoge en lage tonen. Hier had ik wel geluk, de varco paste er precies in, en na wat vijlwerk was er eveneens ruimte voor beide potentiometers.
Chassis klaar voor bedrading
Volgende stap was proefopstellingen maken voor het bepalen van de nodige secundaire transformator spanningen. Met de variac en een brug- gelijkrichters met afvlakfilters en de juiste belasting voor elke kring kon ik de nodige secundaire spanningen bepalen. Ik diende over gelijkstroom te beschikken in de externe voeding daar er in het radiochassis geen plaats over is voor de afvlak elco’s. Om deze reden werd de gelijkrichter van de 25A7 eveneens niet gebruikt, alle Vcc spanningen komen uit de externe voeding
- 8,3 Vcc / 260 mA voor FM tuner en indicatorlampje aan/uit.
- 31,6 Vcc / 300 mA voor beide gloeidraden 6C6 en 25A7 in serie.
- 100 Vcc / 27 mA voor plaat en schermroosters 6C6 en 25A7.
- De 12 Vcc voor het relais transformator aan/uit, hiervoor gebruikte ik een afgedankte compacte server- voeding.
Verder tekende ik het volledige schema uit: de voeding, indicator- lampje en HF-tuner met 78L05 regulator in de voeding. Verder de LF-versterker met de 6C6 en 25A7, zoals deze oorspronkelijk werkte werd terug opgenomen in de schakeling. Voor alle zekerheid bezorgde ik dit schema aan Eduard Hontele ter inzage. Na enkele terechte opmerkingen werd het schema in die zin aangepast en kon ik beginnen met het ombouw project.
Schema FM-radiootje met de oorspronkelijke LF-eindtrap
Nu alle gegevens gekend, werd een E.R.E.A. transformator, 110 / 220 V primair uit elkaar gehaald en voorzien van al de nodige windingen. Daar de netspanning hier 240 Volt is werd de primaire eveneens herwikkeld naar 240 Volt. De 110 Volt aftakking liet ik weg = (dunnere wikkeldraad tot 110 volt), zo kreeg ik meer ruimte in het venster van de transformatorblikken. Na het herwikkelen en terugplaatsen van de transformator blikken ging het mis! Eén van de laatste E-blikken hamerde ik schuin in de kartonnen koker en het midden been, E-blik beschadigde door de kartonnen koker heen de eerste windingslaag van de primaire. Gevolg, primaire winding onderbroken! Er zat dus niets anders op dan volledig te herbeginnen, maar een persoon met het radiovirus heeft daar geen problemen mee.
De 2 X herwikkelde transformator
Vervolgens kwam de externe voeding met de 3 noodzakelijke uitgangs-spanningen aan de beurt. Een pertinax plaatje werd voorzien van de nodige soldeerlipjes, 3 bruggelijkrichters met bijhorende elektrolytische condensatoren en de nodige weerstanden. Langs de achterzijde werden de doorverbindingen aangebracht.
De 3 afzonderlijke voedingen met de tijdelijke test belastingen
Na het uittesten van de voeding, kwam de inwendige bedrading van de cigarbox aan de beurt. Hier ondervond ik eveneens geen noemenswaardige moeilijkheden. Na het heropbouwen van alle componenten binnenin het chassis zat alles terug eivol. De middelste octal buisvoet doet nu dienst als draadsteun om de 8 geleiders via een 8 pennen stekker te verbinden met de externe voeding
De nieuwe bedrading cigarbox
Als laatste kwam de montage van de FM-tuner aan de beurt. Hiermee had ik reeds ervaring opgedaan bij de inbouw in een Philips BX 690 A. Alle componenten worden gemonteerd op een gaatjesprint. Hier is het wel even opletten bij het fijne soldeerwerk aan de FM-tuner. Maar geen nood, Eduard Hontele heeft een kant en klare handleiding voor de inbouw van z’n FM tunertje. Als de handleiding nauwkeurig gevolgd wordt, kan het niet misgaan.
Eens dit alles achter de rug werden de transformator, voedingsprint, FM print en de cigarbox met montagedraad doorverbonden met elkaar en kon de eerste test doorgaan. Na het aansluiten van een antenne (80 cm montagedraad) en het kalibreren van de 87,5 en 108 MHz, FM-band, was er muziek! Het kalibreren is heel simpel: bij ingedraaide CV het drukknopje indrukken en men legt de 87,5 MHz vast in de microcontroller, vervolgens de CV volledig uitdraaien en het drukknopje nog eenmaal indrukken, nu ligt de 108 MHz vast in de controller. Deze handeling hoeft men maar eenmaal uit te voeren, de microcontroller doet de rest. Van zodra de capaciteit in de CV een andere waarde aanneemt, zet de controller dit onmiddellijk om in een andere ontvang frequentie en stuurt deze door naar de TEA5767.
Verbazend hoe die simpele LF-trap de signalen van de tuner verder versterkt en het luidsprekertje (diameter +/- 10 cm) weergeeft. Uiteraard is hetgeen hi fi, maar zowel de hoge als lage tonen komen goed door. Het afstemmen gaat iets moeilijker, niettegenstaande de vertraging van 3:1. Verder ontbreekt er een afstemschaal. Men kan enkel op het gehoor afstemmen, maar met een beetje ervaring lukt dit best.
Na het opmeten van de spanningen en stromen, kon ik overgaan tot de inbouw van de FM-tuner. Dit was nog even meten en passen hoe ik de print tussen beide buizen kon vast opstellen. Ook, dit kon ik tot een goed einde brengen.
Een 8 aderig snoer van soepel draad werd overtrokken met een schoenveter en aan de 8-polige draadsteun (octal buisvoet) verbonden en het andere uiteinde werd voorzien van een overeenkomstige stekker, dit voor aansluiting met de voedingskast.
Nu nog het radiokastje eens onder handen nemen. Eerst en vooral werden de losgekomen hoekverbindingen herlijmd. Vervolgens van gans het kastje de oude vernislagen eraf met afbijtmiddel en alle gaatjes opvullen. Na het opschuren met fijn schuurpapier een 3 tal lagen vernis er op en klaar is kees. Na het uitharden van het kastje werd het toestel samen met een nieuw LS doekje terug ingekast. In mijn radioknoppen stock 2 mooie passende knopjes gevonden en het resultaat mocht gezien zijn.
Als laatste werd de voeding in een kunststoffen kistje ingebouwd samen met het 8-polig stopcontact (octal buisvoet) en het netsnoer. Met deze werkwijze beschikt men over de mogelijkheid om de voeding tijdelijk los te nemen en deze bvb weg te stoppen in de kast waar het radiootje bovenop geplaatst wordt.
Ingebouwde externe voeding
Tijdens de ombouw vroeg ik mij voortdurend af wie de constructeur van deze cigarbox was. Op de buitenkant bodemplaat was nog een stukje van een papieren sticker zichtbaar, op dit papiertje stond waarschijnlijk merk en type. Op de gekende site “Nostalgia air” plaatste ik enkele foto’s met de nodige vragen. Enkele dagen later was een en ander duidelijk. De constructeur was niet achterhaald, maar wel de functie van het toestel. Het is doodgewoon een onderdeel van een oud INTERCOM netwerk. De linker knop welke ontbrak was een soort hendeltje. Als men dit neerdrukt heeft men de functie “spreken”, van zodra men het hendeltje loslaat keert het terug in de functie “luisteren”. Het leuke hiervan is dat de LS eveneens dienstdoet als microfoon, dit in de stand spreken.
Het oorspronkelijke schema?
Een van de oorspronkelijke intercom toestellen
Terug ben ik een ervaring rijker en dankzij Eduard Hontele heb ik terug een oud toestel aan de praat gekregen. Een minpuntje is dat men moet teruggrijpen naar moderne elektronica en er een hybride toestel van maken wil men z’n oud toestel terug tot leven brengen.
PS Zie ook filmpje: Cigarbox (film)