Reeds meermaals was in de loop der jaren één van mijn jongere broers langs geweest terwijl ik vol overgave aan mijn passie “oude radio’s” druk bezig was. Ha, mijn schoonvader heeft er eveneens nog een staan, en hij speelt nog!

Augustus 2020, fier als een gieter komt broer met iets dat op een tafelradio trekt op bezoek en het verhaal, hier zie! Gekregen van schoonvader, als het eens past zou je er even willen naar kijken en speelklaar maken? Het was zijn eerste radiotoestel, nieuw aangekocht in 1960 op de Nederkouter in Gent.

De eerste indrukken

Na vele jaren van trouwe dienst is dit toestel uiteindelijk terecht gekomen in zijn moestuin- hok en daar decenniën de tand des tijds doorstaan tussen het alom gekende moestuin- alaam. Foto 1.

Bij nader toezien na het afvegen van het vele stof en vuil bleek het om een Telefunken type Gavotte 1153 te gaan. Op het eerste zicht bijna volledig intact, enkel het stukje, welke de messing sierstripnaad onderaan afdekte ontbrak. Maar daar was wel een mouw aan te passen. De achterwand en service luik onderaan waren eveneens nog aanwezig.

Vervolgens maar eens de achterwand weggenomen, en zoals ik verwachte vol met stof en spinrag. Bij nader toezien werd om ongekende reden in het verleden, toch eens met de inbouw FM antenne een interventie uitgevoerd. De 300 Ohm lintantenne kabel lag in 2 stukken los bovenop het chassis en niet aangesloten.

Verder viel het mij op dat het klassieke metalen chassis ontbrak en alles reeds met behulp van de toen moderne printplaat techniek opgebouwd was. Ook alle buizen waren nog van het originele Telefunken-type. Apart, los van het chassis aan de rechterkant trof ik bovenop de voedingstransformator, seleen gelijkrichter, afvlakcondensator en uitgangstransformator aan. Dit gedeelte was nog met een metalen chassis uitgevoerd. Verder zag er alles gestructureerd en doordacht uitgevoerd uit. Foto 2

Via radiomuseum.org kon ik de service documentatie opvragen en het principe schema inkijken.

Het toestel is uit het bouwjaar 1960 en uitgevoerd met volgende Noval buizen: ECC85 – ECH81 – EBF89 – ECL86 – EM84. Het eerste dat opviel was, dat er geen gebruik gemaakt werd van een EABC80 maar vervangen door 2 OA172 diodes. De volledige audio versterking werd uitgevoerd met de in 1960 ontworpen triode – penthode ECL86 en zo werd er dus bespaard op 1 buis. Fig. 1

De seleen gelijkrichter en de 2 x 50 µF elco waren ondersteboven gemonteerd op het afzonderlijke voeding chassis, en het eerste dat mij opviel was de lekkende elektrolyt. Deze was dus zeker al aan vervanging toe. Ook met seleen gelijkrichters van 60 jaar oud, wist ik dat deze eveneens de beste tijd achter de rug hadden en dat men de inhoud best vervangt door moderne diodes. Dus we weten al direct waar aan te beginnen. Zie foto 3 en 4

Uitbouwen chassis

Vooraleer het chassis uit te bouwen maakte ik 2 aangepaste houten montage steunen waarop de radio met het afzonderlijk voedingschassis vast en goed bereikbaar bevestigd kon worden. Radiokast op zijn kop en het eerste wat opviel: Het voedingschassis moet zeker al eens uitgekast zijn, er was maar 1 van de 4 montage schroeven meer aangebracht. Het radio gedeelte zelf, was met de 4 schroeven nog intact. Na het uitnemen van het chassis vond ik tussen het vuil en stof de AM afstemnaald met één afgebroken bevestigingspunt voor schaalkoord terug. Foto 4

Na het vastmaken van het radio en voedingschassis op beide montage steunen, kon ik een aanvang nemen met de restauratie. Foto 5

Verwijderen afstemschaal & testen buizen

Mijn eerste aandacht gaat nu naar de vuile maar intacte glazen afstemschaal. Deze moet eerst verwijderd worden, dit om glasbreuk te voorkomen. Na het verwijderen van de 4 radioknoppen en 2 beugels welke de schaal vastzetten, kon deze los. En met deze afstemschaal had ik geluk, zag er qua opdruk nog perfect uit. Dit in vergelijking van mijn vorige restauratie van zijn 4 jaar oudere Philips broertje B5X61A (site: https://www.ouderadio.be). Schalen, zie foto 6

De Telefunken-schaal werd tijdelijk op een veilige plaats opgeborgen. Eveneens het nog originele rubberen netsnoer werd verwijderd, het had ook een kuisbeurt nodig en zit toch maar in de weg tijdens de restauratie.

Daar de goede werking van een radiotoestel voor een groot stuk afhangt van de toestand van de buizen werden deze allen op mijn Neugerger RMP 370 uitgetest. Alle buizen waarvan de emissie 50 % of minder, werden als uitgeput beschouwd. Ook B4, deze vertoonde een lek tussen gloeidraad en kathode, en werd vervangen. Het afstemoog B5 was een randgeval, deed het nog tamelijk goed en deze liet ik in dienst omwille van de dure aanschaf. Fig. 2

Uit mijn voorraad werden alle niet goed testende buizen gevonden en vervangen.

Revisie voedingsblok

Eerst en vooral werd de lekkende elco van 2 x 50 µF aangepakt. Hiervoor gebruikte een iets hogere oude elco, waaruit ik na openmaken de inhoud verwijderde en 2 nieuwe, 47 µF/450 V. inbouwde. Na deze ingreep is deze terug klaar om de DC rimpel in de voeding af te vlakken.

De 60 jaar oude seleen gelijkrichter AEG B250 C75 N2 heeft eveneens zijn beste tijd gehad en hier nam ik geen risico. De cilindervormige buis werd open en leeg gemaakt en vervangen door 4 moderne dioden 1N4007. Foto 7

Ongelooflijk, 4 nieuwe piepkleine diodes 1000 V./1 A. Daar de inwendige weerstand hiervan kleiner is dan de oude seleengelijkrichter, werd een draadgewonden weerstand 1200 Ohm / 5 Watt opgenomen in serie met de HT lijn. Verder werden een 2 tal verdachte Ero condensatoren vervangen. De weerstanden op het voedingsblok zagen er na het verwijderen van het stof en vuil nog goed uit en de waarde waren binnen tollerantie. Ook de 3 zekering houders waren aan een kuisbeurt toe en de klemspanning ervan bijgesteld. Van de voedingstransformator en uitgangstransfo werden alle windingen met de Ohmmeter doorgemeten, en de netspannings carousel werd op 240 V. geplaatst. Na het volledig opkuisen van de voeding werden gemakshalve de 3 zekeringhouders voorzien van identieficatie label. Foto 8

Opkuisen chassis & controle componenten

De volgende stap was het opkuisen van de printplaat en controle van de componenten. Gewapend met een zachte verfborstel en de stofzuiger kon ik deze, inclus de componenten netjes opkuisen. Verscheidene Ero condensatoren zagen er verdacht uit en werden allen vervangen. Gemakshalve knipte ik deze naast het component los, en aan de overblijvende uiteinden soldeerde ik de nieuwe condensator. Op deze wijze bleven de printbanen van warmte gevrijwaard. De Ero audio koppel C 309 was uitgevoerd met een afscherming naar massa (3 aansluitingen), en hier diende ik bij de vervanging even te knutselen bij het aanbrengen van deze afscherming.

Naar de weerstand 303 met parallel daaraan de keramische condensator 303 was het even zoeken, en na wat rondvragen werd alles duidelijk. R en C vormen 1 geheel en enkel de C is zichtbaar. Waarden staan wel allebei vermeldt op de keramische condensator. Zie foto 9. Verder werd gans het druktoetsen systeem opgekuist en schuifcontacten gesmeerd, meestal zijn deze na jarenlang buiten gebruik gecorrodeerd met alle nare gevolgen van dien.

Opstarten radio

Eens alle verdachte componenten gecontroleerd en eventueel vervangen, was de tijd aangebroken om het toestel even op te starten. Na het plaatsen van alle buizen, netsnoer met stekker rechtstreeks aangesloten op het voedingsblok, een 300 Ohm lintkabel als dipool antenne in de FM tuner en druktoetsen klavier op stand FM. Dit is telkens een spannend moment, en met de linkerhand de stekker blijvend vasthouden richting stopcontact, en rechterhand klaar voor afstemmen en volume regelaar, gaat de stekker er in! Schaal verlichting lichte onmiddellijk normaal op, dit is al een goed teken. Na opwarmen buizen en draaiend aan de FM afstemas rond de 98.6 MHz.(zender Egem) kon ik min of meer afstemmen op Radio 2 Oost-Vlaanderen. Ook de andere zenders via Egem kon ik afstemmen, maar er klopte iets niet, na enkele pogingen was het duidelijk ik kon enkel op de zijkant van het kanaal min of meer afstemmen.

Vervolgens de AM golflengten even getest, dit met behulp van mijn +/- 30 meter lange buitenantenne, 6 meter hoog opgespannen. Zowel LG, MG als KG werkten onmiddellijk. Veel was er niet af te stemmen, vooral op de MG maar op de LG en KG waren wel verscheidene zenders te ontvangen. Vervolgens even mijn AM modulator opgestart en via deze methode kon ik vaststellen dat de MG over gans de AM band OK was. Dus de zoektocht naar de FM fout, zat er aan te komen.

Verder eerst de voedingsspanningen en stromen nagemeten en deze vielen allen binnen de toegelaten toleranties. Voor gemakkelijk metingen te kunnen uitvoeren gebruikte ik een verloop Noval naar Noval buisvoet. Zie foto 10. Er was duidelijk iets fout met de FM, mogelijks in de detectie schakeling.

Controle ratiodetector

Eerste verdachte was de doos met MF transformator 3 van de FM, hierin waren eveneens 2 diodes OA172, 2 weerstanden en 3 condensatoren opgenomen. Om dit geheel te controleren zat er niets anders op dan deze doos te openen. Na grondig de montage van deze MF doos bekeken te hebben, kwam ik tot de conclusie dat deze gewoon links en rechts tussen een plastiekklem met roodkoperen aarding strip op hun plaats werd gehouden. Door gewoon met een kleine schroevendraaier verticaal het doosje op te lichten, kon ik dit verwijderen. Zie foto 10

Links op de MF transformator bevinden zich de 3 spoelen met 2 regelkernen en aan de rechterkant trof ik tussen het stof en spinrag op een strookje pertinax plaat de 2 zwart gelakte germanium diodes OA172 aan. Na voorzichtig verwijderen van het vuil, soldeerde ik de bovenkant van beide diodes los en kon ik overgaan tot het doormeten van de diodes.

Fout was nu vlug gevonden, een van beide diodes was defect. Maar waar zijn zo 2 identieke componenten nog verkrijgbaar? Na wat rondvragen werd het duidelijk dat 2 moderne diodes type AAZ15 de zaak evengoed zullen klaren, en Eduard Hontelé was bereid om me enkele van deze piepkleine diodes te bezorgen. Ondertussen maakte ik de geborgde MF regelkernen vrij van de parafine met behulp van een stopnaald, waardoor deze terug soepel regelbaar werden. Verder identificeerde ik alle regelkernen. Handig tijdens het afregelen. Van zodra de nieuwe diodes in mijn bezit, werden deze op de voorziene plaats terug aangebracht en kon de MF doos er terug overheen. Nu kon ik een aanvang nemen om de discriminator en alle MF van de FM af te regelen. Hier kreeg ik het lumineus idee om aan de verloop Noval naar Noval tussenvoet een koppel C van 10 nF te solderen aan pin 2, dit om gemakkelijk de functie generator aan te koppelen. Foto 11

Het idee met de tussenvoet is handig, maar de werking...

Afregelen FM en AM

Van deze radio beschikte ik over gans service doc. en ook het stappenplan bij het afregelen van zowel Hoog en Middenfrequent, dit kon dus weinig problemen mee brengen. Zeker als je over goede functiegeneratoren beschikt.

Ik begon, zoals voorgeschreven met de ratiodetector. Het eerste dat opviel was het afstemoog dat over de ganse FM band dicht stond (afgestemd op een zender). Wat was hier aan de hand, na lang zoeken zag ik het niet meer zitten en gaf het op. Na terug wat rondvragen, kreeg ik de vraagstelling “mogelijks staat er een MF buis te oscilleren”? En inderdaad, mijn MF buis EBF89 stond bovenop de tussenvoet Noval naar Noval (foto 11) met daaraan de 10 nF koppel C aan pin 2 en toen viel mijnen Euro! Na verwijderen van dit tussenstuk bleef het afstemoog open, fout gevonden! Ik diende een andere oplossing te bedenken om mijn 10.7 MHz signaal te injecteren en knutselde een blaaskapje in elkaar. Zo kon ik dan de sec. FM middenfrequent 3 afregelen. Zie foto 11 rechts.

Vervolgens regelde ik de 0 Volt DC doorgang volgens de aangegeven meetopstelling, dit was wel even zoeken, en als test poolde ik de testpennen om van de draaispoel galvanometer tot dat deze op de 0 Volt geen beweging meer vertoonde.

Na het afregelen deed het toestel zo terug goed zowel op FM als AM. En kon ik verder met opkuis en montage van het chassis.

Opkuis en eindmontage chassis

De tijd was nu aangebroken om alle randonderdelen zoals: verstrooischerm glazen afstemschaal, radioknoppen en netsnoer op te kuisen en te monteren. Eerst werden de druktoetsen handmatig stuk voor stuk opgekuist en op de ouderdomsverkleuring na waren deze terug heel netjes.

Het kunststoffen verstrooischerm kreeg een flinke zeepsop wasbeurt en zag er daarna terug heel netjes uit. De 6 radioknoppen werden met de ultrasoon reiniger onder handen genomen, 15 min. laten sudderen en zagen er daarna op wat krasjes na als nieuw uit. Foto 12 voor en na kuisen.

Er was wel nog een probleempje met de AM afstemnaald, zoals reeds vermeldt was hiervan een bevestiging stukje voor de schaalkoord afgebroken. Heb de radio dan maar op een zender afgestemd en de naald op deze plaats met 2 componenten lijm aan de schaalkoord vastgelijmd.

De glazen afstemschaal werd de achterkant voorzichtig ontdaan van het stof en vuil. Voorkant werd met een lauw zeepsopje volledig afgewassen, en ontdaan van alle vuil en vet, zag er daarna eveneens als nieuw uit. Na herplaatsen van de afstemschaal en radioknoppen werd het chassis veilig opgeborgen om later in te bouwen.

Restauratie luidspreker en elektrostaten

De volgende fase was het demonteren van de ovale luidspreker en de 2 elektrostaten voor de hoge tonen. De luidspreker was nog perfect in orde en hoefde enkel ontdaan te worden van het vele stof.

Met elektrostaten had ik weinig ervaring en wist alleen dat deze meestal defect zijn. Dus eerst op het “Nederlands Forum Oude Radio’s” onder de rubriek “Tips & Trucs” mij goed geïnformeerd. Beide elektrostaten zijn in feite 2 parallel condensatoren met een plaatoppervlak van +/- 30 cm² en verbonden via een weerstand van 4,7 K aan de schermroosterspanning eindlamp. Verder wordt het audiosignaal via een C van 4700 pF afgenomen van de anode ECL86. Fig. 3

Beide speakertjes voorzichtig opengemaakt, en inderdaad op de dunne transparante plastiekfolie was het opgedampte metaal flink gecorrodeerd. De resterende metaallaag gaf geen verbinding meer met de contactaansluitingen. Alles voorzichtig gereinigd en met behulp van een stukje aluminium folie de contact verbinding terug hersteld. Rondom, de verpulverde schuimrubber randen vervangen door een smal reepje zelfklevende tochtmousse en vervolgens alles voorzichtig terug dichtgemaakt. Foto 13

Als test liet ik de capaciteitsmeter er op los, nr. 1 waarde: 508 pF, nr. 2 waarde: 409 pF. Hoeveel de oorspronkelijke waarde van ’t fabriek uit was, heb ik het raden naar. Hopelijk komen er nog wat hoge tonen uit.

Verder restte mij nog het luidsprekerdoek op de unalit plaat een wasbeurt te geven en na drogen de ovale luidspreker hierop terug te monteren.

Radiokast

Zoals reeds aangehaald had de houten kast veel te lijden gehad in het moestuin- hok, en de kast moest dus volledig uit elkaar. Eerst en vooral verwijderde ik het flinterdun massief messing sierbiesje, en kuiste dit op met een propje staalwol. Vervolgens verwijderde ik het plastieken front, en broer zag het zitten om dit een grondige kuisbeurt te geven. Ikzelf nam de houten gefineerde radiokast voor mijn rekening. Hier was er maar een goede oplossing, met afbijtmiddel alle laklagen er terug af. Vervolgens 2 houtworm-gaatjes behandelen en alles opschuren met fijn schuurpapier. Hier is het vooral oppassen geblazen met het dunne fineer. Aangezien dit van ’t fabriek uit reeds eenmaal machinaal opgeschuurd was, zijn er plaatsen bij waar het fineer zeer dun geworden is, vooral op de rondingen!

Vervolgens werd het houtwerk waar nodig bijgekleurd en voorzien van een 3 tal lagen vernis. Uiteindelijk kon het plastieken front terug geplaatst worden en het resultaat was een mooie herboren kast. Foto 14 en 15

Inbouwen chassis

De klus is nu ver geklaard, eerst werd de unalit plaat met luidsprekerdoek voor de ovale frontluidspreker binnenkant plastieken front gemonteerd.

Verder werden op de zijkanten, beide elektrostaten terug geplaatst en het chassis kon de steigers verlaten en terug zijn vertrouwde plaats innemen. Foto 16

Nu restte nog het terug aankoppelen van het opgekuist origineel netsnoer en het afstemoog EM86 herplaatsen. Foto 17

Nabeschouwing

Het toestel is ondertussen terug thuis bij mijn broer en staat nu te pronken op zijn bureau. Eveneens stond schoonvader versteld te kijken naar zijn eerste radiootje, en kon zijn eigen ogen niet geloven. Na jaren trouwe dienst en daarna afgevoerd naar het moestuin- hok om daar 10 tallen jaren extreme temperaturen te doorstaan. En uiteindelijk een 2e leven te krijgen bij de dochter en schoonzoon.

En voor mezelf weeral een ervaring rijker, vooral met de seleen gelijkrichter en de werking van elektrostaten.

Marc Van De Voorde

Bronnen:

• NVHR. Tips & trucs
• Radiomuseum.org. Service documentatie
• Eduard Hontelé. Diodes AAZ15
• Thijs Bouma. Messingplaatje 0.3mm dik